Exercise and Sports Science Glossary

คลังรวมคำศัพท์ที่ผู้สนใจด้านวิทยาศาสตร์การกีฬาและการออกกำลังกายควรรู้

A

Aerobic Energy System

ระบบการใช้พลังงานของร่างกายที่ต้องอาศัยออกซิเจน รวมถึงมีการใช้คาร์โบไฮเดรต กลูโคส ไขมัน และโปรตีนในการผลิตอะดีโนซีน ไตรฟอสเฟต (ATP)

Anaerobic Energy System

ระบบการใช้พลังงานของร่างกายที่ไม่ต้องการออกซิเจน และเป็นแหล่งพลังงานให้กล้ามเนื้อเมื่อพลังงานจากระบบ aerobic energy system ไม่เพียงพอต่อการเคลื่อนไหว

live

verb: dwell, depend, rest, ride, resort
noun: dint

B

Basal Metabolic Rate

อัตราการใช้พลังงานพื้นฐานของร่างกายในขณะพัก เป็นปริมาณพลังงานที่ร่างกายจำเป็นต้องใช้ในการดำรงชีพขั้นพื้นฐาน (ไม่ใช่ขณะหลับ)

C

Closed Kinetic Chain Exercises

การออกกำลังกายที่มือหรือเท้ามีการยึดไว้กับพื้นผิวที่มั่นคงโดยที่ยังสามารถออกแรงได้ (การเกร็ง) แต่จะไม่เกิดการเคลื่อนที่ของรยางค์ที่ยืดไว้ เช่น ท่า Squat, Deadlift, Leg Press เป็นต้น

Concentric Muscle Contraction

การทำงานของกล้ามเนื้อแบบหดสั้นเข้า เช่น ในท่า Bicep Curl กล้ามเนื้อ Biceps จะทำงานแบบ Concentric ในจังหวะพับข้อศอก

D

Delayed Onset Muscle Soreness (DOMS)

อาการปวดหรือระบมกล้ามเนื้อที่มักเกิดขึ้นประมาณ 1-2 วันหลังการออกกำลังกายหนัก โดยเฉพาะเวทเทรนนิ่ง และอาการจะค่อยๆ ลดลงภายใน 7-10 วัน การกดหรือยืดอาจจะช่วยบรรเทาได้เล็กน้อย

E

Eccentric Muscle Contraction

การทำงานของกล้ามเนื้อแบบยืดยาวออก เช่น ในท่า Bicep Curl กล้ามเนื้อ Biceps จะทำงานแบบ Eccentric ในจังหวะเหยียดข้อศอกและมีการออกแรงต้านร่วมด้วย (ไม่ใช่การปล่อยให้ลงตามแรงโน้มถ่วง)

F

Fast-Twitch Muscle Fiber

เส้นใยกล้ามเนื้อ Type II ที่หดตัวและสร้างแรงได้มากในเวลาสั้นๆ แต่ก็จะหมดแรงได้ง่ายกว่าเส้นใยกล้ามเนื้อ Type I (slow-twitch)

G

Glycolytic Capacity

อัตราสูงสุดของการแปลงกลูโคสเป็นไพรูเวตหรือแลคเตทที่เซลล์สามารถทำได้อย่างเฉียบพลัน

Golgi Tendon Organ

อวัยวะรับความรู้สึกที่รับรู้การเปลี่ยนแปลงแรงตึงตัว (tension) ของกล้ามเนื้อ

H

Hyperextension

การเคลื่อนไหวอย่างรุนแรงหรือเกินช่วงการเคลื่อนไหวปกติของข้อต่อ

I

Interval Training

การฝึกแบบหนักสลับเบา ส่วนใหญ่เกี่ยวข้องกับการออกกำลังกายแบบ anaerobic แต่บางกรณีก็เป็นแบบ aerobic ได้เช่นกัน ขึ้นอยู่กับความเข้มข้นของการฝึกนั้น

J

Joint

ส่วนที่กระดูกตั้งแต่สองชิ้นขึ่นไปมาบรรจบกัน และเชื่อมโยงกันเป็นโครงร่าง

K

Kilocalorie

หน่วยในการวัดค่าพลังงานของอาหาร โดย 1 kcal หรือ 1,000 cal หมายถึง พลังงานที่ทำให้น้ำ 1 ลิตร มีอุณหภูมิเพิ่มขึ้น 1 องศา

Kinetic Chain

ความสามารถของร่างกายในการเคลื่อนไหวโดยส่งผ่านแรงกันเป็นทอดๆ จากส่วนต่างๆ ของร่างกาย

L

Lactate Threshold

ประสิทธิภาพสูงสุดที่นักกีฬาสามารถคงไว้ได้โดยระดับของแลคเตทในเลือดไม่เพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญ

Lactic Acid

กรดอินทรีย์ที่เกิดขึ้นระหว่างกระบวนการสร้างพลังงานแบบไม่ใช้ออกซิเจน (anaeroic) ซึ่งเป็นกระบวนการที่ทำให้เกิดการสะสมของแลคเตท (Lactate) ในกล้ามเนื้ออย่างรวดเร็ว และบางกรณี Lactic Acid กับ Lactate อาจใช้แทนกันได้

M

Macrocycle

ช่วงของระยะเวลาใหญ่ที่สุดในการวางแผนการฝึกกีฬาอย่างเป็นระบบในระยะยาว (periodization) อาจเป็นระยะเวลาทั้งปีหรือหลายปี

Mesocycle

ช่วงของระยะเวลาในการวางแผนการฝึกกีฬาอย่างเป็นระบบในระยะยาว (periodization) เป็นช่วงที่สั้นรองลงมาจาก macrocycle อาจเป็นระยะเวลาหนึ่งเดือนถึงหลายเดือน หรือมี 2-6 ไซเคิล ขึ้นอยู่กับชนิดกีฬา

Microcycle

ช่วงของระยะเวลาเล็กที่สุดในการวางแผนการฝึกกีฬาอย่างเป็นระบบในระยะยาว (periodization) อาจเป็นระยะเวลาตั้งแต่หน่วย “วัน” ไปจนถึง “สัปดาห์”

Motor Unit

หน่วยประสาทสั่งการ หรือ หน่วยยนต์ ประกอบด้วยเซลล์ประสาทหนึ่งเซลล์ และเส้นใยกล้ามเนื้อที่เซลล์ประสาทนั้นควบคุมอยู่ซึ่งอาจมีตั้งแต่ 10, 100 หรือหลายพันเส้นใยกล้ามเนื้อขึ้นอยู่กับความซับซ้อนของการเคลื่อนไหวที่หน่วยยนต์นั้นรับผิดชอบ และการหดตัวของกล้ามเนื้ออาจเกิดการระดมการทำงานของหลายๆ motor unit

Muscle Hypertrophy

การเพิ่มขึ้นของมวลกล้ามเนื้อโครงร่าง หลักๆ มี 2 ปัจจัยคือจากการสะสมของไกลโคเจนในกล้ามเนื้อ และการเพิ่มขึ้นของขนาดเส้นใยกล้ามเนื้อ

N

Neural Adaptation

การปรับตัวทางระบบประสาทจากการฝึกอย่างเหมาะสม เช่น ความสามารถในการกระตุ้นหน่วยประสาทสั่งการ (motor unit) ของการทำงานของกล้ามเนื้อ

O

Overtraining

สภาวะที่เกิดจากการออกกำลังกายหนักหรือฝึกซ้อมหนักเกินขีดความสามารถในการฟื้นฟูของร่างกาย และมักส่งผลเสียทั้งทางร่างกายและจิตใจจนอาจทำให้ประสิทธิภาพทางกีฬาหรือการออกกำลังกายลดลง

Opened Kinetic Chain Exercises

การออกกำลังกายที่มือหรือเท้าเคลื่อนไหวได้อิสระ ไม่ได้ยึดติดไว้ที่พื้นผิวใดๆ ส่งผลให้กล้ามเนื้อทำงานอย่างอิสระต่อกัน (isolation) และมักจะเกี่ยวข้องกับการเคลื่อนไหวแบบข้อต่อเดียว (single-joint exercises) ยกตัวอย่างท่า เช่น Bicep Curl, Leg Curl, Leg Extension เป็นต้น

P

Periodization

การวางแผนการฝึกกีฬาอย่างเป็นระบบในระยะยาว แบ่งออกเป็นมาโครไซเคิล (macrocycle), มีโซไซเคิล (mesocycle), และไมโครไซเคิล (microcycle)

Q

Q-Angle (Quadriceps Angle)

มุมที่เกิดจากแนวการวางตัวของกล้ามเนื้อต้นขาด้านหน้า (quadriceps femoris muscle) กับ แนวของเส้นเอ็นบริเวณเข่า (patellar tendon) โดยถ้ามุม Q-Angle < 10 องศาอาจะทำให้เข่าโก่ง หรือถ้า > 20 องศาอาจทำให้เข่าหุบมากกว่าปกติและส่งผลต่อการเคลื่อนไหวจนบาดเจ็บได้

R

Range of Motion (ROM)

ความสามารถของข้อต่อในการเคลื่อนไหวไปได้อย่างสุดช่วงหรือองศาที่สามารถทำได้ แบ่งเป็น 2 แบบ คือ Active ROM เกิดจากการหดและคลายตัวของกล้ามเนื้อโดยไม่มีแรงภายนอกมากระทำ และ Passive ROM เป็นการเคลื่อนไหวที่มีแรงภายนอกมากระทำ เช่น มีคนช่วยยืดหรือเอามือขัดกับเสา เพื่อให้เกิดมุมการเคลื่อนไหวที่มากกว่าเดิม

S

Slow-Twitch Muscle Fiber

เส้นใยกล้ามเนื้อ Type I พบในกล้ามเนื้อโครงร่างและมีไมโตคอนเดรีย ไมโอโกลบิน รวมถึงเส้นเลือดฝอยจำนวนมาก จึงทำให้ส่วนใหญ่มีสีแดง โดยกล้ามเนื้อชนิดนี้เกี่ยวข้องกับกิจกรรมที่มีลักษณะออกแรงน้อยแต่เป็นระยะเวลานาน

T

Training Frequency

ความถี่ในการฝึก เช่น 3-5 ครั้งต่อสัปดาห์

Training Intensity

ความเข้มข้นของการฝึก ซึ่งกำหนดได้หลายปัจจัยขึ้นอยู่กับประเภทของการฝึก เช่น น้ำหนักที่ใช้ยกเวท, การเคลื่อนไหวให้เร็วขึ้น, เพิ่มแรงต้านมากขึ้น เป็นต้น

Training Volume

ปริมาณรวมสูงสุดของการฝึก อาจนับโดยใช้จำนวนครั้ง (repetition) หรือ เซต (set) หรือ จำนวนครั้ง * เซต * น้ำหนัก หรือแตกต่างจากนี้ก็ได้ ขึ้นอยู่กับประเภทของการฝึก

U

Undulating Periodization

การวางแผนการฝึกกีฬาอย่างเป็นระบบในระยะยาว (periodization) ให้แต่ละโปรแกรมการฝึกซ้อมมีความหลากหลายของน้ำหนัก (loads), จำนวนครั้ง (reps) หรือเซต (sets) ซึ่งอาจเป็นการเพิ่มสลับกับการลดปริมาณไปในแต่ละวัน (Daily) หรือ สัปดาห์ (Weekly) ทั้งนี้ แผนการฝึกแบบนี้มีข้อดีคือ เหมาะกับนักกีฬาหรือผู้ฝึกที่มีประสบการณ์มายาวนานเพราะจะช่วยกระตุ้นให้ร่างกายพัฒนาต่อไปได้อย่างมีประสิทธิภาพ

V

VO2max

อัตราการใช้ออกซิเจนสูงสุดของร่างกายในขณะทำกิจกรรมอย่างเต็มที่ มีหน่วยเป็นมิลลิลิตรต่อน้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมต่อเวลา 1 นาที

W

Waist-Hip Ratio (WHR)

อัตราส่วนระหว่างรอบเอวต่อรอบสะโพก ค่าปกติที่องค์การอนามัยโลกแนะนำคือผู้ชายอยู่ที่ <= 0.9 และผู้หญิง <= 0.85

X

Xylose

น้ำตาลเพนโทสที่เกี่ยวข้องกับการเผาผลาญคาร์โบไฮเดรต

Y

Young Runner’s Heel

การบาดเจ็บบริเวณกระดูกส้นเท้า อาจเกิดจากการใช้งานที่มากเกินไปจนทำให้ให้เกิดความเจ็บปวดเมื่อส้นเท้ากระทบพื้น และเกี่ยวข้องกับโรค Sever-Haglund

Z

Zero Transfer

การถ่ายโอนการเรียนรู้หรือทักษะใดทักษะหนึ่งโดยไม่มีผลกระทบต่อทักษะอื่นๆ หรือสิ่งที่จะเรียนรู้ใหม่ ไม่ว่าจะในทางบวกหรือทางลบก็ตาม

อยากเพิ่มคำศัพท์ในคลัง?